Duurzame energieprojecten Nederland

“Energieprojecten zijn de basis voor groene groei”

Er wordt hard gewerkt aan de realisatie van grote energie-infrastructuur. Dat is een complexe opgave. Projecten duren lang en moeten zorgvuldig worden uitgevoerd, met oog voor de leefomgeving. Tegelijkertijd groeit de urgentie, want ook de vraag naar duurzame energie groeit steeds meer. Sinds dit jaar is het nieuwe ministerie van Klimaat en Groene Groei verantwoordelijk voor de realisatie van het energiesysteem. Minister Sophie Hermans vertelt meer over de ambities van het nieuwe kabinet. Ook legt ze uit hoe ze wil omgaan met alle complexiteit en met het belang van energie-infrastructuur voor groene groei.

Welke ambitie heeft het nieuwe kabinet met de energietransitie?
“Met dit regeerprogramma zetten we vol in op de energietransitie, klimaatbeleid en groene groei. We blijven doorwerken aan een schoon en betrouwbaar energiesysteem, met meer energie uit duurzame bronnen en meer kernenergie. Zo zorgen we dat we in Nederland altijd voldoende energie hebben. Het volle stroomnet aanpakken heeft daarbij echt onze prioriteit, zodat we onze industrie kunnen verduurzamen, nieuwe economische kansen kunnen pakken en onze klimaatdoelen in het vizier houden. We willen daarom het tempo van de verbouwing van ons energiesysteem hoog houden.”

Hoe staat het met de voortgang?
“We hebben al flinke stappen gezet. De helft van onze elektriciteit komt nu al uit duurzame bronnen. In dit projectenboek zie je de enorme voortgang die in heel het land wordt geboekt. Daar mogen we trots op zijn. Tegelijkertijd is de opgave nog steeds fors en gaat iedereen hier iets van merken. We hebben het over duizenden kilometers aan kabels en buisleidingen die nog aangelegd worden. Alleen al in woonwijken moet één op de drie straten straks open om alles wat nodig is te kunnen aanleggen. Dit gaat niet vanzelf.

We staan bij de realisatie van energieprojecten voor enorme uitdagingen. Denk aan de schaarse ruimte om projecten in te passen, beperkte personele capaciteit, geringe stikstofruimte en en schaarste aan materialen. Tegelijkertijd neemt het aantal projecten toe en is er ook ruimte nodig voor andere prioriteiten, zoals de bouw van meer passende en betaalbare woningen. De verbouwing heeft ook gevolgen voor de leefomgeving, en het loopt – soms letterlijk – vast. Neem het stroomnet, waar de grote vraag naar meer elektriciteit op het netwerk voor files zorgt. Het is heel vervelend als bedrijven of woonwijken daardoor geen aansluiting kunnen krijgen.”

Hoe gaat de Rijksoverheid hieraan bijdragen?
“We gaan door met het uitbreiden en slimmer gebruiken van het energiesysteem. Ik wil zoveel mogelijk knelpunten helpen oplossen, zodat energieprojecten snel door kunnen. We passen wet- en regelgeving aan, zoals het doorlopen van een snellere beroepsprocedure voor duurzame projecten. We verkennen of een bredere stikstofaanpak voor energie-infrastructuur juridisch haalbaar is, ook omdat deze projecten stikstofreductie in de toekomst mogelijk maken.”

Energie-infrastructuur heeft nogal wat impact op de leefomgeving. Hoe gaat u daarmee om?
“Ik begrijp dat het voor mensen soms even slikken is. Een nieuw windpark, hoogspanningsstation of een elektriciteitsmast in de buurt is niet niks. Tijdens het bouwen en wanneer het er uiteindelijk staat. Juist daarom vind ik het belangrijk dat mensen in de omgeving meedenken. We luisteren naar omwonenden en nemen zorgen weg waar dat kan. We verkennen of we met gerichte investeringen de leefkwaliteit kunnen verbeteren in regio’s waar veel energie-infrastructuurprojecten samenkomen. Zo houden we Nederland leefbaar en maken we ons klaar voor het energiesysteem van de toekomst.”

Wat betekenen energieprojecten voor groene groei?
“Juist deze energieprojecten maken groene groei mogelijk. We hebben meer duurzame energie nodig om nieuwe woningen van stroom te voorzien of voor elektrisch rijden. Verder hebben we duurzame energie nodig om de industrie hier in Nederland te houden en te vergroenen. Dat zorgt voor banen én voor nieuwe producten en kennis die we elders in de wereld kunnen inzetten. Door energieprojecten op tijd te realiseren, pakken we de kansen die het toekomstig energiesysteem biedt. Hier ga ik me dan ook volop voor inzetten.”

Projectenboek Nationale Energieprojecten
Deze website wordt elk jaar bijgewerkt op basis van het ‘projectenboek Nationale Energieprojecten’ in Nederland. Dit projectenboek verschijnt ieder jaar. Het biedt een overzicht van alle lopende nationale energie-infrastructuurprojecten en programma’s. Het toont daarbij de status van alle lopende projecten tot en met 6 december 2024 (publicatie kamerbrief MIEK). De eerste hoofdstukken van het boek geven informatie over het overkoepelende energiesysteem en de projecten en uitdagingen die daarbij horen. Ook staat erin wat de Rijksoverheid doet om de belangrijke energie-infrastructuurprojecten zo snel mogelijk te realiseren. Verder in het boek leest u per regio meer over de lopende projecten. Bijvoorbeeld over de status en de beoogde realisatiedatum.

Bouwen aan een duurzaam energiesysteem

Nederland werkt aan een toekomst met duurzame energie. Zo zorgen we ervoor dat woningen stroom hebben, dat onze industrie kan verduurzamen en dat we steeds meer kunnen overstappen op elektrisch rijden. Hiervoor moeten we onze energie-infrastructuur uitbreiden en aanpassen. Zowel op land als op zee. Dit gebeurt via diverse grote energieprojecten in heel Nederland. Deze site laat zien welke nationale energie-infrastructuurprojecten momenteel lopen en de voortgang hiervan.

Het toekomstig energiesysteem

Energieprojecten in Nederland

De programma's

Landelijke projecten

Regio projecten

Interviews

Resultaten en terugblik

Rijkstrajecten in de energieketen

De verduurzaming van het energiesysteem is een grote opgave. De Rijksoverheid werkt middels diverse trajecten aan deze opgave. Het gaat dan onder andere over strategie, realisatie van energie-infrastructuurprojecten of de ruimtelijke inpassing ervan. Dit overzicht geeft weer in welke landelijke trajecten binnen het ministerie van Klimaat en Groene Groei (KGG) wordt gewerkt aan de realisatie van een duurzaam energiesysteem.

Strategie

Programma Energie Hoofdstructuur (PEH)
Dit programma laat zien welke nieuwe nationale energie-infrastructuur nodig is richting 2050, welke ruimte deze vraagt en wat een slimme plaatsing is, zodat ook onder andere natuur, cultureel erfgoed en leefbaarheid ruimte krijgen.

Nationaal Plan Energiesysteem (NPE)
Dit plan geeft een langetermijnvisie op het energiesysteem in 2050, welk soort energiebronnen we dan inzetten en hoe we daar komen.

Duurzaam Energie Infrastructuur Plan Noordzee (dEIPN)
Voor de verdere realisatie van windenergie op zee na 2030 kijkt het dEIPN hoe we de opgewekte energie het beste aan land kunnen brengen.

Realisatie Wind op zee
In de Routekaart Windenergie op Zee staat het doel om rond 2030 ongeveer 21 gigawatt (GW) aan windenergie op zee op te wekken. In 2040 is de ambitie om ruim 50 GW op te wekken en in 2050 70 GW.

Verbindingen Aanlanding Wind op Zee (VAWOZ)
Dit programma brengt – samen met de omgeving – kansrijke locaties in beeld om windenergie aan land te brengen voor windenergiegebieden die tussen 2031 en 2040 in gebruik worden genomen.

Programma Aansluiting Wind op Zee – Eemshaven (PAWOZ-Eemshaven)
Dit programma onderzoekt de mogelijkheden voor kabel- en leidingroutes vanaf de windenergiegebieden Doordewind en Ten noorden van de Waddeneilanden, alsmede toekomstige aanlandingen naar Eemshaven.

Kernenergie
Het kabinet onderzoekt locaties voor de eerste twee nieuwe kerncentrales. Daarnaast zet het kabinet in op verlenging van de levensduur van de huidige kerncentrale Borssele.

Opwek van Energie op Rijksvastgoed (OER)
In dit programma verkent de Rijksoverheid waar en hoe we met steun van de omgeving grootschalig energie kunnen opwekken op rijksgronden.

Meerjarenprogramma Infrastructuur Energie en Klimaat (MIEK)
Dit programma ondersteunt belangrijke energieprojecten door deze te prioriteren, tijdig te starten of door belemmeringen weg te nemen.

Klimaatfamilie
Het ministerie van KGG werkt met zijn trajecten niet als enige aan de uitvoering van het Klimaatakkoord. Er zijn nog veel meer programma’s waarin de overheid samen met provincies, gemeenten en brancheorganisaties aan de uitvoering werkt. Hieronder vallen onder andere de Regionale Energie Strategieën, het Nationaal Waterstof Programma en het Nationaal Programma Lokale Warmtetransitie.

Rijkstrajecten in de energieketen

De verduurzaming van het energiesysteem is een grote opgave. De Rijksoverheid werkt middels diverse trajecten aan deze opgave. Het gaat dan onder andere over strategie, realisatie van energie-infrastructuurprojecten of de ruimtelijke inpassing ervan. Dit overzicht geeft weer in welke landelijke trajecten binnen het ministerie van Klimaat en Groene Groei (KGG) wordt gewerkt aan de realisatie van een duurzaam energiesysteem.

Energieprojecten in Nederland

Nederland wil in 2050 alleen nog energie uit duurzame bronnen gebruiken. Om veel nieuwe, duurzame energiebronnen te kunnen gebruiken, moet de energie-infrastructuur worden uitgebreid en aangepast. Bijvoorbeeld kabels, buisleidingen en installaties voor opslag. Hieronder vindt u een overzicht van de energie-infrastructuur die nodig is voor een duurzaam energiesysteem.

Netten op zee: aanlandingen voor windenergie op zee

Energie die op zee wordt opgewekt, moet naar het vasteland worden getransporteerd. Dit gebeurt via platforms op zee en kabels en leidingen over de zeebodem. Met ‘net op zee’ bedoelen we de hele keten van platforms, converterstations en kabels en leidingen die het windpark op zee verbinden met het hoogspanningsnet op land.

Foto: Chris Pennarts

Realisatie Windparken op zee

Een groot deel van onze energie komt straks van windturbines op zee. Om de ambities van windenergie op zee te behalen zijn veel windturbines nodig. Daarbij kijkt de Rijksoverheid naar geschikte locaties om de windparken op de Noordzee te plaatsen. Hierbij besteedt zij aandacht aan de natuur en andere sectoren zoals scheepvaart en visserij.

Aanlandingen voor

windenergie op zee

Windparken op zee

Uitbreidingen van het hoogspanningsnet

De netbeheerders breiden het elektriciteitsnet uit, zodat alle beschikbare duurzame elektriciteit het net op kan en nieuwe afnemers aangesloten kunnen worden. Denk bij uitbreiden aan het opwaarderen of verzwaren van bestaande verbindingen, het uitbreiden van hoogspanningsstations of het aanleggen van nieuwe hoogspanningsverbindingen en -stations.

Overstap naar groene waterstof

We gaan gebruikmaken van waterstof, steeds meer geproduceerd met duurzame elektriciteit op zowel land als zee. Om waterstof door het land te vervoeren is infrastructuur nodig. Hiervoor kunnen we het aardgasnet grotendeels hergebruiken. Daarnaast zijn extra buisleidingen nodig.

Overstap naar groene waterstof

Uitbreiden van het

hoogspanningsnet

CO₂-opslag

Voor veel toepassingen wordt overgestapt naar elektriciteit, duurzame warmte en waterstof, om CO₂-uitstoot te vermijden. Maar dat kan lang niet overal, bijvoorbeeld in de industrie. De hoeveelheid gebruikte koolstofdragers is daarom in 2050 weliswaar veel kleiner dan nu, maar nog altijd substantieel. Daarom werkt de Rijksoverheid ook aan projecten om CO₂ op te vangen en op te slaan in lege gasvelden onder de Noordzee.

Kernenergie

We halen zoveel mogelijk energie uit wind en zon. Maar de zon schijnt niet altijd en het is soms windstil. Andere technieken zijn nodig om altijd aan de energiebehoefte te kunnen voldoen. Daarom zet de overheid ook in op kernenergie. Concreet wil het kabinet twee nieuwe kerncentrales bouwen. Daarnaast blijft de bestaande kerncentrale in Borssele langer open.

Kernenergie

CO2-opslag

De Projectprocedure

Volgens de Omgevingswet is het Rijk verantwoordelijk voor de ruimtelijke inpassing en coördinatie van vergunningen bij grote energieprojecten van nationaal belang. Over de ruimtelijke inpassing van deze energieprojecten besluit de minister van Klimaat en Groene Groei (KGG) samen met de minister van Volkshuisvesting en Ruimtelijke Ordening (VRO). Vaak gaat het om projecten die de grenzen van een gemeente of provincie overstijgen. De inpassing van deze projecten vanuit het Rijk verloopt via de Projectprocedure.

In de Projectprocedure worden de verschillende besluiten (vergunningen en ontheffingen) die nodig zijn gelijktijdig en in onderling overleg met regionale overheden genomen. Het gaat daarbij meestal ook om een Projectbesluit van het Rijk voor de ruimtelijke inpassing van projecten. Daarmee wordt het geldende omgevingsplan gewijzigd. In zo’n Projectbesluit staan de nieuwe bestemming van de grond, de bijbehorende regels en het geplande gebruik ervan.

Onder andere omwonenden, belangenorganisaties en decentrale overheden van een nieuw te realiseren energieproject worden via de Projectprocedure betrokken bij de inpassing. Op informatieavonden en andere participatiemomenten kunnen de omgeving, burgers en andere betrokkenen reageren of andere inbreng leveren. Ook zijn er volgens de geldende wetgeving diverse formele momenten voor inspraak in het proces.

Zorgvuldige en efficiënte procedure

De Projectprocedure heeft als doel de realisatie van grote energieprojecten zo zorgvuldig en efficiënt mogelijk te laten verlopen. Zo worden het ruimtelijk besluit en vergunningen parallel voorbereid en samen gepubliceerd, en wordt de procedure dus beter gestroomlijnd. Daarnaast is maar één keer beroep mogelijk. Ook is bij de toepassing ervan veel aandacht voor een tijdig besluitvormingsproces. Bijvoorbeeld door de omgeving zorgvuldig te betrekken en te investeren in bestuurlijke samenwerking met betrokken gemeentes en provincies.

Meedenken in de procedure van grote energieprojecten

Door de energietransitie verandert er veel voor burgers en bedrijven. Om iedereen zoveel mogelijk te betrekken bij de transitie, krijgen omwonenden vaker de vraag om mee te denken. Naast de inspraakmomenten die de Omgevingswet verplicht, zijn er voor een Projectprocedure een aantal niet-wettelijke momenten waarop burgers en bedrijven kunnen meedenken of reageren.

Meer weten?
Kijk op de website van de Projectprocedure

Meerjarenprogramma Infrastructuur Energie en Klimaat (MIEK)

Door de snelgroeiende behoefte en het aanbod aan duurzame energie kunnen we die infrastructuur niet allemaal tegelijk aanleggen. Dit vraagt om keuzes.

Het doel van het Meerjarenprogramma Infrastructuur Energie en Klimaat (MIEK) is om hier keuzes in te maken en te selecteren welke projecten van groot maatschappelijk belang zijn. Daarnaast maakt het MIEK het mogelijk om de behoefte aan infrastructuur eerder te signaleren en daardoor de aanleg van nieuwe energie-infrastructuur beter te plannen.

Routes naar het nationale MIEK

Energie-infrastructuurprojecten kunnen via drie routes worden aangedragen bij het nationale MIEK:

Via de Cluster Energie Strategieën (CES’en). De energievraag en infrastructuurbehoefte vanuit de industrie vormen een uitgangspunt voor het nationale MIEK. Energie- infrastructuurprojecten uit de industrieclusters worden aangeleverd via de CES’en.
Opschaling uit een provinciale MIEK (pMIEK). In 2024 hebben de provincies gewerkt aan de provinciale Energie visies. Dit betreft een gedeeld toekomstbeeld voor de ontwikkeling van het energiesysteem in de provincie. De provincies gebruiken deze informatie voor de tweede versie van de provinciale MIEK’s. Daarin stellen ze prioriteiten voor regionale energie-infrastructuurprojecten. Deze pMIEK’s 2.0 worden begin 2025 opgeleverd. Mogelijk komen hieruit projecten voort die vanwege hun schaalniveau in aanmerking komen voor het nationale MIEK.
In verkenning: via de systeemroute. Een nieuw te verkennen route voor projecten die noodzakelijk zijn voor de werking van een duurzaam en betrouwbaar energiesysteem, maar niet naar voren komen vanuit een specifieke vraag naar energie.

Toelating tot het nationale MIEK

Voor projecten die worden ingediend voor het MIEK, stellen de betrokken partijen een startnotitie op. Hierin staat waarom dit project belangrijk is en wat een MIEK-status voor het project betekent. Op basis van de startnotities stelt de minister van Klimaat en Groene Groei het MIEK vast, na overleg met netbeheerders, decentrale overheden en collega-bewindspersonen.

Afwegingscriteria voor het MIEK

In 2024 is een nieuw afwegingskader voor het MIEK vastgesteld. Dit afwegingskader geldt voor zowel het provinciale als het nationale MIEK. De provincies en het Rijk werken dit nieuwe afwegingskader momenteel uit. In het nieuwe afwegingskader worden projecten getoetst op de volgende criteria: maatschappelijk(e) doel en effecten, energiesysteem van de toekomst, ruimtelijke inpassing, urgentie en schaalniveau.

Meer weten?
Kijk op de website van het MIEK

Warmte

Ook uitbreiding van warmteleidingen is een belangrijk onderdeel van een duurzaam energiesysteem. Via die leidingen kunnen woningen straks worden verwarmd met nieuwe bronnen, zoals restwarmte van de industrie.

LNG & Mijnbouw

Onder de Projectprocedure worden ook vloeibaar aardgas (LNG)-installaties aangelegd en uitgebreid, met een capaciteit van minimaal vier miljard kubieke meter. Daarnaast komen er mijnbouwwerken voor de opslag van stoffen en bijbehorende pijpleidingen.

Warmte

LNG & Mijnbouw

De Programma's

De verduurzaming van het energiesysteem is een grote opgave. De Rijksoverheid werkt middels diverse trajecten aan deze opgave. Het gaat dan onder andere over strategie, realisatie van energie-infrastructuurprojecten of de ruimtelijke inpassing ervan. Dit overzicht geeft weer in welke landelijke trajecten binnen het ministerie van Klimaat en Groene Groei (KGG) wordt gewerkt aan de realisatie van een duurzaam energiesysteem.

Verkenning waterstof-importterminals

Voor verduurzaming van industrie, vervoer en de elektriciteitssector moet er voldoende waterstof beschikbaar zijn. Daarom is naast eigen waterstofproductie ook import vanuit het buitenland nodig. Het ministerie van Klimaat en Groene Groei verkent samen met betrokken partijen de mogelijkheden van importterminals. Daar is opslag mogelijk van geïmporteerde waterstof.

Delta Rhine Corridor

De Delta Rhine Corridor is het initiatief om ondergrondse buisleidingen aan te leggen tussen Rotterdam en de Duitse grens bij Venlo, via de industrie in Moerdijk. Dat gebeurt in twee afzonderlijke projecten die op elkaar aansluiten. Het eerste project voorziet in buisleidingen voor het transport van waterstof en CO₂ van Rotterdam tot Boxtel. Het tweede project voorziet in het transport van CO₂ van Boxtel tot de Duitse grens bij Venlo.

Waterstofnetwerk Nederland

Om te verduurzamen stapt de industrie steeds meer over op het gebruik van duurzaam waterstof. Om dat mogelijk te maken moet eerst een netwerk van leidingen aangelegd worden voor het transport ervan. Daarom bouwt Gasuniedochter Hynetwork Services het Waterstofnetwerk Nederland. Dit is een landelijk netwerk dat de vraag naar en het aanbod van CO₂-vrije waterstof verbindt. Uiteindelijk wordt er 1.200 kilometer waterstofnetwerk in Nederland ontwikkeld, waarmee de vijf industriële clusters met elkaar worden verbonden. Waar mogelijk worden hiervoor bestaande buisleidingen benut die eerder voor het transport van gas werden gebruikt.

Windpark ten noorden van de Waddeneilanden kavel 1

Het Rijk wil een kavelbesluit nemen voor een windpark op zee van circa 700 Megawatt (MW) in het windenergiegebied Ten noorden van de Waddeneilanden. Dit is zo aangewezen in het Programma Noordzee 2022-2027, dat onderdeel is van het Nationaal Water Programma. Met het kavelbesluit wordt zowel een waterstofproject als een elektrische aansluiting op een TenneT-platform mogelijk gemaakt.

Windpark Nederwiek zuid kavel 1-A en 1-B

Het Rijk wil een kavelbesluit nemen voor een windpark op zee: Nederwiek. Het betreft de kavels zuid I-A en I-B van beide 1GW .Dit windenergiegebied is aangewezen in het Nationaal Waterplan en de Rijksstructuurvisie Windenergie op Zee.

Windpark kavels IJmuiden Ver Alpha, Beta en Gamma

In het windenergiegebied IJmuiden Ver liggen drie kavels: Alpha, Beta en Gamma. Kavel Alpha en Beta worden gezamenlijk voorbereid, waarna de vergunningen worden toegewezen. Alpha en Beta hebben allebei ruimte voor windmolens die gezamenlijk zo’n 2 Gigawatt (GW) opwekken. De kavels zijn samen dus goed voor 4 GW hernieuwbare energie op zee. Kavel Gamma levert ook nog eens 2 GW op. Dat brengt het totaal van de drie kavels dus op 6 GW aan hernieuwbare energie.

Landelijke projecten in de regio

Noord-Holland

Noord-Nederland

Noord-Brabant

Midden-Nederland

Zeeland

Limburg

Zuid-Holland

Energieprojecten in Noord-Nederland

De regio Noord-Nederland is een belangrijke schakel bij het aan land brengen en opwekken van duurzame energie. Voor de verduurzaming in de regio wordt ingezet op meerdere ontwikkelingen. Denk aan het versterken van het elektriciteitsnet, het aanboren van duurzame energiebronnen zoals windenergie op zee, transport van energie naar land en de aanleg van een waterstofnetwerk.

Welke projecten lopen er?
In de regio Noord-Nederland lopen op dit moment veel nieuwe energieprojecten. Voorbeelden zijn:

De aanlanding van windenergie op zee via het Programma Aansluiting Wind Op Zee (PAWOZ) in de provincie Groningen.
De aanleg van een waterstofnetwerk. Dit maakt waterstof beter beschikbaar in de regio en voor de rest van het land. Daarnaast wordt gekeken naar mogelijkheden voor ondergrondse waterstofopslag.
De voltooide bouw van een LNG-importterminal in de Eemshaven. Het voornemen is om deze locatie in de toekomst te gebruiken voor de import van waterstof.

In de regio Noord-Nederland zijn er daarnaast diverse projecten voor de uitbreiding van het elektriciteitsnet. Zo onderzoekt de Rijksoverheid samen met TenneT de aanleg van een nieuwe 380 kV-hoogspanningsverbinding tussen Vierverlaten (bij Groningen) en Ens (Noordoostpolder), en een nieuw hoogspanningsstation bij Delfzijl en Eemshaven. Nieuwbouw en uitbreidingen van onderstations en netverzwaringen in Friesland, Groningen en Drenthe worden onderzocht of zijn in ontwikkeling. Verder lopen er gaswinningprojecten bij Ternaard en de gemeenten Westerveld, Weststellingwerf, Fryske Marren en Súdwest-Fryslân. Deze doorlopen de Projectprocedure.

Locaties van de projecten
Noord-Nederland omvat Friesland, Drenthe en Groningen. Een aantal van de projecten in deze regio, zoals het waterstofnetwerk en de 380 kV-hoogspanningsverbinding tussen Vierverlaten en Ens, loopt door meerdere provincies. In en rondom de Eemshaven in Groningen lopen meerdere projecten.

Grote ruimtevraag voor energie in het industriecluster
In het industriecluster Noord-Nederland ontstaat een grote ruimtevraag voor energie- en verduurzamingsprojecten. De aanlanding van wind op zee vraagt ruimte voor elektriciteitskabels en bijvoorbeeld converterstations. Door variaties van de energieproductie, is naar verwachting flexibiliteit nodig in de vorm van elektrolysers, batterijen en grootschalig regelbaar vermogen. Dit vraagt ook ruimte voor aansluitingen op hoogspanningsstations.

Met zorg voor de leefomgeving
Binnen PAWOZ onderzoeken we de aansluiting van wind energiegebieden ten noorden van de Waddeneilanden op de Eemshaven. De energie wordt via kabels, of in de toekomst misschien via een waterstofleiding, getransporteerd naar het vasteland. Een van de grootste uitdagingen daarbij is om zo verantwoord mogelijk de Waddenzee te doorkruisen. De Waddenzee (inclusief de kwelders voor de kust) is namelijk een uniek en beschermd gebied, onder meer in het kader van UNESCO Werelderfgoed en Natura 2000. Dit geeft bijzondere voorwaarden voor de aanlanding vanaf de windparken in de Eemshaven.

Ondergrondse opslag voor waterstof
Ondergrondse opslag van waterstof is een essentieel onderdeel van het energiesysteem van de toekomst. Bij Veendam is meer dan 10 jaar ervaring opgedaan met de opslag van aardgas in zoutcavernes. Dit blijkt veilig te kunnen. In een eerste project wordt de opslag van waterstof in soortgeleijke cavernes voorbereid. Hierbij wordt zorgvuldig bezien wat de effecten zijn en wordt waar mogelijk de omgeving betrokken.

Energieprojecten in Noord-Holland

In de regio Noord-Holland, met name rond het Noordzeekanaalgebied en de Kop van Noord-Holland, lopen momenteel veel energieprojecten tegelijkertijd. Dit gaat om onder meer aanlandingen van windenergie op zee, uitbreidingen van het elektriciteitsnet en de aanleg van infrastructuur voor het transport en de opslag van waterstof.

Welke projecten lopen er in Noord-Holland?
Voorbeelden van projecten zijn:

Het werken aan benodigde energie-infrastructuur om windenergie op zee aan land te krijgen.
Het uitbreiden van de hoogspanningsnetten, onder andere met een nieuwe 380 kV-hoogspanningsverbinding. Deze zal lopen vanaf de bestaande 380 kV-verbinding ten noorden van het Noordzeekanaal naar Middenmeer.
Het ontwikkelen van een regionaal waterstofnetwerk, als onderdeel van het landelijke waterstofnetwerk

Locaties projecten Noord-Holland
Bij het zoeken naar de meest geschikte locaties voor nieuwe energie-infrastructuur is het helaas ook onvermijdelijk om kwetsbare gebieden als de Beemster, de Stelling van Amsterdam en Natura 2000-gebieden te onderzoeken. Samen met de regio kijken we naar de beste mogelijke oplossing.

Projecten waar mogelijk versnellen
Onder andere de bedrijven in het Noordzeekanaalgebied willen hun verduurzamingsambities realiseren. Dit vraagt om tijdige realisatie van de energie-infrastructuur. Daarom wordt continu gezocht naar mogelijkheden om projecten in de regio te versnellen.

Veel projecten, weinig ruimte
De lopende energieprojecten in Noord-Holland vragen extra ruimte in een gebied, met name rond het Noordzeekanaalgebied en rondom Diemen. Hier is de ruimte al beperkt. Daarnaast zijn er veel andere maatschappelijke ontwikkelingen in de regio die ruimte nodig hebben. Bijvoorbeeld op het gebied van de economie, bedrijven, woningbouw en mobiliteit. Het goed inpassen van alle maatschappelijke behoeften is een uitdaging.

Energieprojecten in Zuid-Holland

In de regio Zuid-Holland lopen momenteel veel energieprojecten, met name rondom de Rotterdamse haven. Het gaat onder andere om het aan land brengen van windenergie op zee, uitbreidingen van het elektriciteitsnet en opslag onder de Noordzee van CO₂, die afkomstig is uit de Rotterdamse haven.

Welke projecten lopen er in Zuid-Holland?
Voorbeelden van projecten zijn:

Aanlanden van windenergie van zee;
Het uitbreiden van het elektriciteitsnet;
De Delta Rhine Corridor, een groot buisleidingenstelsel voor transport van waterstof en grondstoffen;
Het ontwikkelen van meerdere projecten voor CO₂-opslag;
Realiseren van een regionaal waterstofnetwerk;
Realisatie van het warmtesysteem Zuid-Holland.

Locaties projecten Zuid-Holland
De MIEK- en Projectprocedure-projecten in deze regio bevinden zich primair rond de Rotterdamse haven. Belangrijke mijlpalen in realisatie van projecten Het afgelopen jaar startten diverse projecten in deze regio met de realisatie. Zo ging in oktober de eerste schop in de grond voor de aanleg van het landelijk waterstofnetwerk. Voor Porthos, een belangrijk CO₂-opslagproject, is dit jaar ook een definitief investeringsbesluit genomen.

Veel afhankelijkheden tussen projecten
Een aantal projecten heeft betrekking op de uitbreiding van het 380 kV-hoogspanningsnet; andere projecten zijn gericht op uitbreiding van het 150 kV-net rond de Rotterdamse haven. Veel projecten zijn van elkaar afhankelijk. De hoeveelheid elektriciteitsprojecten, hun onderlinge afhankelijkheden en de koppelingen met projecten van regionale netbeheerder Stedin maken de opgave in dit gebied zeer complex.

Gebrek aan ruimte
In en om de Rotterdamse haven liggen diverse grote ruimtelijke claims die samenhangen met de nationale en regionale energieprojecten. Ook na 2030 zal naar verwachting ruimte nodig zijn voor verdere doorontwikkeling van de energie-infrastructuur. Dit terwijl de ruimte in het gebied beperkt is en ook nodig is voor andere ontwikkelingen zoals economische activiteiten, mobiliteit, natuur en milieu.

Niet alleen als doorvoer
Projecten zoals de Delta Rhine Corridor en uitbreidingen van het elektriciteitsnet gaan dwars door Zuid-Holland en Noord-Brabant richting de rest van het land. Daarbij is het belangrijk dat de provincies ook de voordelen van deze nieuwe infrastructuur in de regio benutten.

Energieprojecten in Midden-Nederland

Ook in de provincies Utrecht, Flevoland, Gelderland en Overijssel lopen diverse MIEK- en Projectprocedure-projecten. Dit betreft onder andere de ontwikkeling van het waterstofnetwerk, uitbreidingen van het elektriciteitsnet en de realisatie van diverse windparken op land.

Welke projecten lopen er in Midden-Nederland?
Voorbeelden van projecten binnen Midden-Nederland zijn:

Het uitbreiden van een elektriciteitsverbinding van Diemen, via Lelystad en Ens, naar Vierverlaten in Groningen.
Het realiseren van diverse windparken, bijvoorbeeld Windpark Groen in Flevoland.

Locaties projecten Midden-Nederland
De meeste nationale energieprojecten in deze regio zijn te vinden in de provincies Flevoland en Overijssel. Verspreide industrie In tegenstelling tot de andere regio’s, waar een groot industriecluster zit, is de industrie in Midden-Nederland meer verspreid. Ook deze verspreide industrie heeft duurzame energie nodig, dus moet er op veel plekken extra (vaak regionale) infrastructuur worden aangelegd.

Veel andere maatschappelijke opgaven
Er zijn veel andere maatschappelijke opgaven in de regio. Denk aan de verstedelijking in de regio Utrecht, of de uitdagingen rondom stikstof in Gelderland. Net als in andere gebieden ondervindt deze regio veel hinder van beperkte ruimte op het stroomnet. Naast de uitbreiding van infrastructuur wordt aan maatregelen gewerkt, bijvoorbeeld via het Landelijk Actieprogramma Netcongestie.

Energieprojecten in Zeeland

Zeeland is een belangrijke schakel in het nieuwe energiesysteem. Door de gunstige ligging aan de kust komt hier veel energie van windparken op zee aan land. Ook staat in Borssele de momenteel enige kerncentrale van Nederland; een belangrijk onderdeel van ons toekomstige energiesysteem. Daarnaast ligt één van de grootste industrieclusters van Noordwest-Europa in Zeeland.

Welke projecten lopen er in Zeeland?
Er lopen diverse grote projecten in de provincie Zeeland.
Voorbeelden hiervan zijn:

Het aanleggen van het waterstofnetwerk Zuidwest-Nederland;
De verkenning van aanlandingen van windenergie op zee;
Het uitbreiden van het hoogspanningsnet, zoals de 380 kV-verbinding Zeeuws-Vlaanderen.

Naast bovenstaande projecten wordt gewerkt aan infrastructuur voor CO₂-opslag, de bedrijfsduurverlenging van de huidige kerncentrale én de procedures voor meerdere nieuwe provinciale hoogspanningsstations en -verbindingen.

Locatie van de projecten in Zeeland
Veel MIEK- en Projectprocedure-projecten vinden plaats in en rondom het Sloegebied en bij Terneuzen. Veel projecten en programma’s zijn in 2023 begonnen.

Groeiende uitdagingen rondom netcongestie
Het hoogspanningsnet zit in Zeeland aan de maximale capaciteit. Dit komt door een sterk groeiend aantal aanvragen voor aansluitingen. Daarom hebben netbeheerders TenneT en Stedin onderzoek gedaan naar de knelpunten en mogelijke oplossingen. Meer informatie hierover vindt u op de website van Tennet.

Energieprojecten in Limburg

De provincie Limburg is een belangrijk kruispunt voor de infrastructuur van energie en grondstoffen en verbindt Nederland met het buitenland. Daarnaast liggen hier het industriecluster Chemelot en meerdere ‘zesde clusterbedrijven’. In de komende tien jaar komt er naar verwachting extra duurzame energie-infrastructuur beschikbaar voor de verduurzamingsambities in de regio.

Welke projecten lopen er in Limburg?
Voorbeelden van projecten in de provincie Limburg zijn:

De ontwikkeling van het Limburgse deel van de Delta Rhine Corridor, een buisleidingenbundel voor het transport van waterstof en grondstoffen;
Het bouwen en aanpassen van hoogspanningsstations en -verbindingen om het elektriciteitsnet te verzwaren en toekomstbestendig te maken. Een aantal van deze netverzwaringen wordt opgeleverd in de periode 2028-2035;
Het onderzoeken van een aanlanding van windenergie op zee.

Locaties van de projecten in Limburg
In Limburg concentreren de projecten zich onder andere rond Chemelot en in de omgeving van Maasbracht. Hier wordt onder meer het net verzwaard met bijvoorbeeld de aanleg van een nieuwe 380 kV-verbinding richting Eindhoven, maar ook met verzwaringen van bestaande hoogspanningsverbindingen richting Graetheide, Eindhoven en Boxmeer. Verder zal het hoogspanningsstation Graetheide worden uitgebreid op de huidige of een naburige locatie. Daarnaast loopt er een onderzoek naar de mogelijke aanlandlocaties voor windenergie van zee via de buisleidingenstraat van de Delta Rhine Corridor.

Smalste deel van Nederland
Op het smalste deel van ons land bij Susteren, waar Nederland zo’n 4,8 kilometer breed is, komt een groot aantal infrabundels bij elkaar. Het inpassen van nieuwe projecten is hier een grote uitdaging. Daarom is het van belang om knelpunten te adresseren op basis van de opgaven die er liggen, om deze hierna op te lossen.

Projecten waar mogelijk versnellen
Er zijn ook bedrijven die sneller willen verduurzamen, onder andere in het kader van maatwerkafspraken. Zij worden nu beperkt door de beperkte transportcapaciteit van energie-infrastructuur. Versnelling van projecten, zoals de uitbreiding van het 380 kV-net tussen Maasbracht en Graetheide, wordt onderzocht.

Een groot project uitvoeren – casus hoogspanningslijn Maasbracht-Eindhoven

Het opstarten en uitvoeren van een groot infrastructureel project kost vele jaren. Welke stappen moeten worden gezet? En welke partijen zitten om de tafel? Luuk van Dijk, projectleider bij de Directie Realisatie Energietransitie van het ministerie van Klimaat en Groene Groei (KGG), geeft inzicht in hoe complex een groot energieproject is.

“De aanleg van de hoogspanningslijn Maasbracht-Eindhoven is een project van stevige omvang”, zegt Luuk van Dijk. “Het gaat om een 380 kV-verbinding, die hard nodig is voor de energietransitie. De huidige hoogspanningsverbinding kan de groeiende vraag naar elektriciteit binnenkort niet meer leveren. Tegelijk moet de opgewekte energie veel duurzamer worden. In midden- Limburg ligt Chemelot, het complex van chemische industrie dat veel CO₂ uitstoot. Aan de Brabantse kant van het tracé zorgt Brainport Eindhoven voor een flinke groei van bedrijvigheid en daarmee woningen. Om die vervuilende processen te elektrificeren, is de nieuwe hoogspanningsverbinding een voorwaarde. Vergroening is in ieders voordeel.”

Coördinatie van de besluitvorming
“Onze rol als ministerie is het coördineren van het traject van besluitvorming”, vervolgt Van Dijk. “Bij een ingrijpend infrastructureel project bevragen we de beheerder, in dit geval TenneT, stevig op het nut en de noodzaak. TenneT heeft zelf al ruim een jaar voorstudie gedaan als ze het project bij het ministerie melden.” Het project bevindt zich in de verkenningsfase. Zoals gepubliceerd in de Staatscourant van 2 oktober 2024, is het zoekgebied bepaald en zijn de uitgangspunten bekend. Het definitieve tracé moet nog worden bepaald.

Van Dijk: “Als ministerie bekijken we welke procedurestappen het meest geschikt zijn om dit project te begeleiden. We zoeken al vroeg contact met de lokale overheden: de Provincie, gemeentes, waterschappen. Normaal gesproken maken zij de keuzes op ruimtelijk gebied, maar vanwege het nationale belang gaat deze bevoegdheid naar het Rijk. Dat kan natuurlijk gevoelig liggen. Om te investeren in de relatie hebben we ze allemaal individueel bezocht en organiseren we werksessies. Met hen bespreken we de mogelijke tracés van de hoogspanningslijn en stellen we verdere vragen. Heeft een gemeente plannen voor bijvoorbeeld woningbouw, die nu nog niet formeel zijn vastgelegd? En wat is in het waterschap de strategie inzake het grondwaterpeil? Een intensief proces, maar het verloopt in goede orde.”

Burgerparticipatie
De hoogspanningslijn Maasbracht-Eindhoven heeft impact op het leven van burgers, ondernemers en maatschappelijke organisaties. Daarom wordt tijdig contact gelegd met deze stakeholders. Van Dijk: “Het idee van de Omgevingswet, die sinds 1 januari van dit jaar geldt, is dat we een idee voor een project al vroeg communiceren. Dat is een beetje ongemakkelijk, omdat het in het begin nog weinig concreet is. Waar komen dan die masten, vragen bewoners zich af. Maar aan de vragen die ze stellen op webinars en tijdens inloopbijeenkomsten merk je hun betrokkenheid. Door mensen direct mee te nemen, wennen ze aan het idee. De meesten zien de noodzaak. Al blijft het niet leuk om een mast in de buurt te krijgen, de omgeving zal op termijn veel schoner zijn.”

Bij de bouw van nieuwe infrastructuur zoals masten en elektriciteitsstations wordt rekening gehouden met de landschappelijke inpassing. “Je kunt een hoogspanningsverbinding nooit helemaal aan het zicht onttrekken”, zegt Van Dijk. “Maar je kunt de beleving wel logischer maken. Ook is er natuurcompensatie als groengebieden of natuurwaarden worden beschadigd.” Na de Projectprocedure is de taak van het ministerie van Klimaat en Groene Groei voltooid. TenneT is verantwoordelijk voor de realisatie, gepland van 2030 tot 2035.

Sneller energie-infrastructuur realiseren

Het ministerie van Klimaat en Groene Groei (KGG) zet op meerdere terreinen in om de toekomstige energievoorziening te waarborgen en te verduurzamen. De enorme druk(te) op het elektriciteitsnet, oftewel netcongestie, belemmert de energietransitie om projecten zo snel als mogelijk te realiseren, kijkt de Rijksoverheid naar maatregelen om projecten te kunnen versnellen.

Hoe zorgen we ervoor dat bedrijven en huishoudens voldoende stroom hebben om te elektrificeren? En hoe zorgen we ervoor dat alle duurzame energie die we opwekken hen ook bereikt? In sommige gevallen wordt de aanleg van infrastructuur vertraagd door wet- en regelgeving. De directie Realisatie energietransitie van het ministerie van KGG onderzoekt op welke wijze de regelgeving ruimte laat voor versnelling. Anders kunnen er wellicht regels worden aangepast. “Als we kijken naar de energie-infrastructuurprojecten en de urgentie hiervan kan regelgeving efficiënter en effectiever worden gemaakt”, zegt Bram Cruijsen, beleidsmedewerker KGG. “Om de voortgang van de transitie te vergroten, willen we zo min mogelijk drempels. In ons team zitten veel juristen, onder meer gespecialiseerd in het omgevingsrecht. Bovendien werken we nauw samen met andere beleidsdirecties en met onze stakeholders.”

Juridische drempels
Juridische drempels kunnen diverse vormen hebben. Bijvoorbeeld stikstof of lange beroeps- en bezwaarprocedures. Cruijsen: “Ik wil benadrukken dat zorgvuldige besluitvorming bovenaan staat. Het gaat erom dat de energietransitie sneller, maar ook op een zorgvuldige en gedragen manier plaatsvindt. Hoewel vrijwel iedereen het belang van de energietransitie inziet en ook de urgentie rondom de benodigde energie-infrastructuur, is wrijving nooit helemaal te vermijden. We willen allemaal stroom, maar liever geen hoogspanningsmast voor de deur.”

Maatregelen om tijd te winnen
Welke opties heeft het ministerie? Cruijsen: “In 2022 heeft de Rijksuniversiteit Groningen onderzoek gedaan naar de uitdagingen bij het realiseren van grote energie-infrastructuurprojecten. Wat zouden we kunnen aanpassen op juridisch vlak, om de energietransitie te versnellen zonder afbreuk te doen aan de zorgvuldigheid? Eén van de maatregelen is een verkorte procedure voor elektriciteitsprojecten met zwaarwegende maatschappelijke belangen. Door middel van een Algemene Maatregel van Bestuur is een substantiële versnelling van zo’n anderhalf jaar mogelijk. Dit, doordat de bezwaar-en beroepsprocedure wordt ingekort en zaken direct naar de Raad van State gaan.”

Cruijsen schetst nog een ander voorbeeld. ”Stel dat een netbeheerder een lijnverbinding wil realiseren over een langer traject, via kabels of masten. Dan moet bijvoorbeeld onderzoek worden gedaan naar de bodemgesteldheid. Dan krijgt zo’n netbeheerder met misschien wel tientallen landeigenaren te maken. Als één van hen bezwaar maakt tegen het betreden van zijn land, moet op grond van de Omgevingswet een zogeheten gedoogplichtbeschikking worden aangevraagd bij de minister van Infrastructuur en Waterstaat. Met een bezwaar zou dit de procedure wel anderhalf jaar kunnen vertragen. Het voorstel is om dit terug te draaien zoals vóór de Omgevingswet was geregeld met een melding 48 uur van tevoren. Dit voorstel is in oktober 2024 in internetconsultatie gegaan."

Versnellen en minder vertragen
“Met ons team wordt gewerkt aan de implementatie van een pakket aan versnellingsmaatregelen”, zegt Bram Cruijsen. “Dit ziet niet alleen op elektriciteits infrastructuur, maar ook op grootschalige energieprojecten en waterstofgas. Zo is er een set optimalisaties voor de project procedure waarmee het Rijk nationale energie-infrastructuur realiseert.” Snelheid wordt ook gewonnen door het faciliteren van gemeenten en provincies. Via de Expertpool MIEK-PEH worden expertise en capaciteit beschikbaar gesteld. Een voorbeeld is de regio Moerdijk, een knooppunt voor energie-intensieve industrie. De pool ondersteunt Moerdijk, Geertruidenberg en Drimmelen met het inzichtelijk maken van de effecten van de MIEK-projecten die op hen afkomen. Zo komen de gemeenten beter in positie om hun rol in de ruimtelijke opgaven volwaardig op te pakken.

“Tien jaar geleden konden we niet overzien hoe groot dit zou worden”

Energie opwekken op zee wordt de motor van ons duurzame energiesysteem. Al die energie moet ook naar land gebracht worden. Wat is hiervoor nodig en hoe doe je dit op een manier die de kwetsbare omgeving niet schaadt? Hierover spreken we Inger Huizing – clusterleider voor de ‘Netten op zee’ bij het ministerie van Economische Zaken en Klimaat (EZK) en Johanna Breuning van TenneT – Regioregisseur Zeeland en omgevings- manager voor drie lopende projecten (Net op zee IJmuiden Ver Alpha, Nederwiek 1 en Hoogspanningsstation Omgeving Sloegebied), VAWOZ 2031-2040 en betrokken bij bijna alle projecten die in Zeeland liepen.

Gebiedsinvesteringen Net op Zee maken Zeeland groener

Zeeland is cruciaal voor een duurzaam energiesysteem. Vanwege de gunstige ligging aan de kust en het industriecluster Schelde-Deltaregio is het een van de vijf aanlandregio’s voor het net op zee, waaraan de komende jaren wordt gebouwd. De aanlanding van windenergie kan impact hebben op de leefkwaliteit. Als impuls voor de bewoners en regionale ondernemers, stelt het ministerie van Klimaat en Groene Groei financiële middelen beschikbaar om te investeren in de regio.

“De vraag naar elektriciteit in Nederland blijft toenemen”, zegt Laurens den Ouden, projectleider Energie bij het ministerie van Klimaat en Groene Groei. “Tegelijk moeten we onze energievoorziening verduurzamen. Daarom maakt Nederland steeds meer gebruik van duurzame energiebronnen, zoals wind op zee. Eind 2032 moeten voor het vermogen van ongeveer 21 GW aan windparken op zee gerealiseerd zijn. In grote windparken op zee wordt wind opgevangen en omgezet in elektriciteit. Die elektriciteit wordt vervolgens via kabels naar het vasteland getransporteerd. In Zeeland komt deze aan land. Hiermeewordt het industriecluster Schelde-Deltaregio van elektriciteit voorzien, maar ook diverse andere regio’s in ons land profiteren van de Zeeuwse aanlanding van wind op zee.”

Impact op de leefomgeving
“Het aanlanden van energie heeft impact op de omgeving”, vervolgt Den Ouden. “Om de stroom te kunnen aansluiten op het elektriciteitsnet is infrastructuur nodig. Zo worden bijvoorbeeld in het Sloegebied twee converterstations gebouwd en is windenergie van zee een van de redenen dat er in het Sloegebied een nieuw hoogspanningsstation nodig is met een bovengrondse aansluiting. Deze energie-infrastructuur legt druk op het open Zeeuwse landschap. Via de Gebiedsinvesteringen Net op zee ontvangt de regio, deels vanuit Europa, geld om de leefkwaliteit te behouden of te verbeteren. In totaal gaat het om circa 500 miljoen euro voor alle aanlandregio’s gezamenlijk.”

De gelden komen ten goede aan vier thema’s: natuur en ecologie, fysieke leefomgeving, regionale economie en duurzame energie. Hierbinnen heeft de regio zelf bepaald welke concrete projecten men wil realiseren, waarbij ook input van de inwoners is meegenomen.

Openbaar groen, biodiversiteit en klimaatadaptatie
Een van de grotere projecten draagt als titel ‘De Groene Ruimte’. Manon van Maldegem, programmacoördinator Grootschalige Energietransitie en leefkwaliteit van de gemeente Borsele: “In dit project mochten elf dorpskernen in de gemeente Borsele hun wensen voor vergroening aangeven. Met inspraak van de bewoners schreef de gemeente voor iedere kern een eigen groenstructuurplan. Niet alleen het openbare groen, maar ook de ambities ten aanzien van biodiversiteit en klimaatadaptatie werden meegenomen. Zo wordt er straks meer regenwater opgevangen om in droge tijden te gebruiken. Een ander voorbeeld is het creëren van gunstige leefomstandigheden voor insecten, waarbij de lokale fruitteelt kan welvaren. Dit soort initiatieven geeft een impuls aan de dorpen, die vaak met leegloop te kampen hebben. Als geheel dragen de projecten bij aan een betere landschappelijke kwaliteit in dit deel van Zuid- Beveland, met onder meer wandelpaden, natuurvriendelijke oevers en dorpsbossen.”

“In diverse dorpen van Borsele hechten bewoners waarde aan een ontmoetingsplek”, vult Anaïs Lensen, adviseur Gebiedsinvesteringen Netten op Zee, aan. “Deze plekken kunnen behouden worden door de renovatie en verduurzaming van oude dorpshuizen. Ze worden energiezuinig, comfortabel en waar mogelijk toegankelijk voor rolstoelgebruikers gemaakt. De gebiedsinvesteringen Netten op Zee zorgen daarmee voor een versnelling in de verduurzaming van de dorpshuizen. Zo worden de gebiedsinvesteringen Netten op Zee benut voor wensen die al langer speelden.” Dat beaamt Claudia de Vos, coördinator Zeeland in Stroomversnelling. “Het geld wordt gebruikt om de krimpende dorpen aantrekkelijker te maken. Er staan diverse voorzieningen voor kinderen op de planning, zoals speeltoestellen in Reimerswaal en het opknappen van het strandje in Yerseke. Dat is de bewoners veel waard.”

Interviews

Projecten in regio’s op elkaar laten aansluiten is een “no-brainer”

Energie-infrastructuurprojecten zijn vaak afhankelijk van elkaar. Ze zijn als het ware stukjes van een puzzel die samen het gehele energiesysteem vormen. In sommige regio's komen veel projecten voor duurzame energie bij elkaar. Een goed voorbeeld zijn regio's waar elektriciteit van wind op zee aan land komt. Suzan van Kruchten, coördinator voor de nationale energieprojecten in Zeeland van het ministerie van Economische Zaken en Klimaat (EZK), en Tom Fabri, clusteraanspreekpunt voor het industriecluster Rotterdam-Moerdijk, vertellen over de complexiteit die komt kijken bij hun regio’s.

Gebiedsinvesteringen Net op Zee maken Zeeland groener

Interview met Laurens den Ouden, Anaïs Lensen, Claudia de Vos en Manon van Maldegem

Een groot project uitvoeren – casus hoogspanningslijn Maasbracht-Eindhoven
Interview met Luuk van Dijk, projectleider bij de Directie Realisatie Energietransitie

Sneller energie-infrastructuur realiseren

Interview met Bram Cruijsen, beleidsmedewerker ministerie van Klimaat en Groene Groei.

Resultaten en vooruitblik

Voortgang van energieprojecten in 2023

De ambities voor het duurzame energiesysteem zijn hoog. Gelukkig boekten we het afgelopen jaar veel vooruitgang. Zowel op land als op zee. Hieronder een greep uit de voortgang van MIEK- en RCR-projecten.

Op zee

Voortgang RCR projecten: Netten op zee

Afgelopen jaar is hard gewerkt aan de aanlandingen voor windenergie op zee naar land: ‘netten op zee-projecten’. Deze projecten moeten de ambitie van 21 Gigawatt (GW) windenergie op zee rond 2030 mogelijk maken. Verschillende projecten hebben hiervoor belangrijke mijlpalen behaald. Voor de projecten ‘Net op zee: IJmuiden Ver Alpha’ en ‘Net op zee: IJmuiden ver Beta’ is de tweede fase van de besluitvorming volgens planning opgeleverd. ‘Net op zee: Nederwiek 3’ publiceerde het voornemen en voorstel voor participatie en de concept-Notitie Rijkweidte en Detailniveau (c-NRD).

Er zijn ook aanlandingsprojecten waarvan de realisatiefase al is gestart. ‘Net op zee: IJmuiden Ver Gamma’ publiceerde in de zomer van 2023 de definitieve besluiten. Hierop is geen beroep ingediend en dus zijn de besluiten onherroepelijk. Dat betekent dat de hele procedure in minder dan 2,5 jaar is afgerond. TenneT is direct gestart met het voorbereiden van de realisatie. Voor ‘Net op zee: Hollandse Kust West Beta’, startte TenneT dit jaar met de bouwwerkzaamheden.

Op land

Hoogspanningsprojecten
Veel van de hoogspanningsprojecten op land behaalden het afgelopen jaar belangrijke mijlpalen, waardoor deze dichterbij realisatie zijn. Meerdere 380 kV projecten – waaronder de hoogspanningsverbindingen Diemen-Lelystad-Ens, Vierverlaten-Ens, Geertruidenberg-Krimpen aan den IJssel/Crayestein, en het hoogspanningsstation Omgeving Sloegebied (Zeeland) – publiceerden het afgelopen jaar concept-NRD’s. Voor de nieuwe 380 kV hoogspanningsverbinding ‘Zeeuws-Vlaanderen’ (van Borssele naar Terneuzen) is eind 2023 het Voornemen en voorstel voor Participatieplan (VenP) gepubliceerd.

Ook bij de hoogspanningsprojecten zijn er stappen gemaakt in de realisatiefase. Om de 380 kV hoogspanningsverbinding tussen Rilland en Tilburg mogelijk te maken zijn in 2023 de voorbereidingen gestart voor de bouw van een nieuw hoogspanningsstation in Tilburg. Nadat vorig jaar het inpassingsplan voor de hoogspanningsverbinding tussen Rilland en Tilburg is vastgesteld, zijn dit najaar de ontwerp-vergunningen ter inzage gelegd. Voor een aantal andere nog te realiseren 380 kV hoogspanningsstations (Amsterdam-Zuidoost en A9-Zuid) zijn het afgelopen jaar voorverkenningen gestart. Naast de realisatie van deze nieuwe projecten zijn enkele bestaande hoogspanningsverbindingen opgewaardeerd. Bijvoorbeeld de bestaande 150 kV hoogspanningsverbinding tussen Lelystad en Diemen (in 2022) en tussen Krimpen aan de IJssel en Geertruidenberg (in 2023).

Waterstof
Het afgelopen jaar is goede voortgang gemaakt met de waterstofprojecten in de industrieclusters. Voor de waterstofopslag Zuidwending is de definitieve NRD gepubliceerd. Ook zijn de concept-NRD’s gepubliceerd voor de projecten Waterstofnet Groningen, Waterstofnet Noorzeekanaalgebied en Waterstofnet Zuidwest-Nederland. De projecten Waterstofnet Drenthe/Overijssel en Delta Rhine Corridor (waarvan de waterstoftransportleiding Rotterdam-Limburg deel uitmaakt) zijn gestart met de publicatie van het Voornemen en voorstel voor Participatieplan (VenP).

CO₂-opslag projecten
Dit jaar is het eerste CO₂-opslagproject, Porthos, in Nederland van start gegaan. De ruimtelijke procedure is afgerond na een positieve uitspraak van de Raad van State dit voorjaar, de definitieve investeringsbeslissing is genomen en in 2024 start de bouw van het project. Naar verwachting is de opslagfaciliteit in 2026 operationeel. Dan kunnen bedrijven als Air Liquide, Air Products, ExxonMobil en Shell de door hen afgevangen CO₂ aanleveren aan Porthos. Porthos gaat circa 2,5 megaton CO₂ per jaar opslaan gedurende vijftien jaar.

Naast Porthos loopt een tweede CO₂-opslagproject, Aramis, dat grootschalige transportinfrastructuur naar lege gasvelden op de Noordzee wil ontwikkelen. De ruimtelijke procedure voor Aramis loopt. In 2024 zullen de vergunningen worden aangevraagd.

Versnellen via het MIEK

Nieuwe MIEK-projecten in 2023

Het MIEK is de afgelopen jaren gevuld met projecten waarmee we een groot deel van de opgave op nationaal niveau geagendeerd hebben. Maar er zijn meer projecten nodig om Nederland te verduurzamen. Het afgelopen jaar zijn daarom drie nieuwe projecten geïdentificeerd op nationaal niveau. Deze zijn toegelaten tot het MIEK. Daarmee zijn er nu in totaal vijftien MIEK-projecten. Daarbij bestaan sommige MIEK-projecten uit meerdere RCR-projecten voor wat betreft de ruimtelijke inpassing. De nieuwe MIEK-projecten zijn:

· Elektriciteit: 380 kilovolt (kV) verbinding tussen Vierverlaten, Ens en Diemen (dit omvat twee bestaande RCR-projecten).

· Waterstof: Verbreding scope van waterstofimport met terminals in Zeeland.

· Warmte: Integraal warmtesysteem in de provincie Zuid-Holland.

Meer informatie over deze projecten vindt u in de projectpagina’s in deze online omgeving.

Oplevering eerste provinciale MIEKs (pMIEK’s)
Dit jaar ontwikkelden de provincies een eerste provinciaal Meerjarenprogramma Infrastructuur Energie en Klimaat (pMIEK). Dit deden zij samen met onder andere netbeheerders en gemeenten. In de pMIEK’s zijn per provincie energie-infrastructuurprojecten geselecteerd die belangrijke regionale ontwikkelingen ondersteunen. Denk aan woningbouw, mobiliteit en regionale industrie. Ook de pMIEK-projecten worden gegeven hun noodzaak met prioriteit uitgevoerd. In totaal zijn er dit jaar ruim honderd belangrijke energie-infrastructuurprojecten geselecteerd.

Nieuw prioriteringskader geeft voorrang bij netbeheerders

Er is een nieuw prioriteringskader opgeleverd waardoor projecten uit het (nationaal en provinciaal) MIEK een prioritaire status in de investeringsplannen van netbeheerders van het elektriciteitsnet krijgen. Vooruitlopend op de nieuwe Energiewet heeft de minister voor Klimaat en Energie dit al vastgelegd in een ministeriële regeling onder de Elektriciteitswet. Hierdoor heeft het impact op de eerstvolgende investeringsplannen (2024).

De effecten van MIEK zijn zichtbaar in de plannen van de netbeheerders. De MIEK-projecten worden immers hoog geprioriteerd. Een MIEK-status levert echter niet automatisch de benodigde vergunningen op en is geen garantie voor tijdige realisatie. Ook MIEK-projecten moeten voldoen aan alle wettelijke eisen die gelden in het kader van de vergunningverlening.

Introductie van diverse versnellingsopties
Om projecten tijdig te realiseren, zijn binnen het MIEK diverse acties gestart:

· De ontwikkeling van een Data Safe House
Dit is een onafhankelijke stichting die de (vertrouwelijke) uitwisseling van data tussen bedrijven en netbeheerders verbetert. Daardoor wordt sneller duidelijk welke projecten gewenst zijn en wanneer deze gerealiseerd moeten worden.

· Het gebruik van een expert- en capaciteitspoule voor provincies en gemeenten
Deze poule ondersteunt decentrale overheden om grootschalige ruimtelijke inpassingsprocedures tijdig uit te voeren.

· Het verkennen van wettelijke versnellingsopties
Binnen het MIEK wordt verkend welke wettelijke aanpassingen mogelijk zijn om procedures te versnellen voor energie-infrastructuurprojecten. Het gaat hier onder meer om snellere doorlooptijden. De verkenning gebeurt in afstemming met andere betrokken ministeries. Er wordt de komende periode nader onderzoek naar de haalbaarheid gedaan.

· Het vinden van oplossingen op problemen gerelateerd aan de stikstofcrisis
Toen de bouwvrijstelling in november 2022 verviel, werkte het ministerie van EZK aan het voorkomen van vertraging voor de meest acute projecten. Voor acute MIEK-projecten zijn oplossingen gevonden. Dit is dankzij een maatwerkaanpak en nauwe afstemming met de minister voor Natuur en Stikstof.

Vooruitblik

Op zee

De verkenningen naar aanlandingen voor de periode 2031-2040 zijn in volle gang. In de programma’s Verbindingen Aanlanding Wind op Zee 2031-2040 (VAWOZ) en Programma Aansluiting Wind op Zee-Eemshaven (PAWOZ) wordt onderzocht in welke gebieden en op welke manier toekomstige windparken kunnen worden aangesloten op het hoogspanningsnet op land. Naar aanleiding van deze verkenningen is het de bedoeling vanaf eind 2025 te starten met nieuwe procedures voor de aanlanding van wind op zee.

Op land

In 2024 zullen er een aantal nieuwe hoogspanningsprojecten van start gaan met de publicatie van het Voornemen en voorstel voor Participatieplan (VenP). Dit betreft onder meer een nieuwe hoogspanningsverbinding tussen Eindhoven en Maasbracht en hoogspanningsstations bij Moerdijk en Delfzijl (Farmsum). Verder staat 2024 voor de reeds gestarte 380 kV hoogspanningsprojecten (Diemen-Lelystad-Ens, Vierverlaten-Ens en Geertruidenberg-Krimpen aan den IJssel/Crayestein) in het teken van het in beeld brengen van alle milieueffecten voor de Plan-Milieueffectrapportage (MER) en het maken van de Integrale Effectenanalyse (IEA). Voor de nieuwe 380 kV hoogspanningsverbinding ‘Zeeuws-Vlaanderen’ (van Borssele naar Terneuzen) zal in 2024 de concept Notitie Reikwijdte en Detailniveau worden gepubliceerd.

Voor de 'Beter Benutten Bestaande-projecten' (opwaardering bestaande verbindingen) geldt dat de werkzaamheden bij de verbinding Ens-Zwolle in 2024 zullen worden afgerond, waarna de verbinding meer elektriciteit kan transporteren. Voor de bestaande verbinding tussen Eindhoven en Maasbracht is de opwaardering van de verbinding in 2026 voorzien.

Nadere ontwikkeling van het MIEK:

Oplevering Cluster Energie Strategie 2024 (CES 2024)
Op 1 april 2024 leveren de grote industrieclusters in Nederland weer de nieuwe CES op. Door middel van de CES-sen brengen industrie, netbeheerders en overheden de toekomstige vraag en het aanbod aan duurzame energie voor een industriecluster in beeld. Mogelijke nieuwe energieprojecten die in de CES worden geïdentificeerd, zijn kandidaat voor opname in het MIEK van 2024.

Derde route richting het MIEK
In 2024 wordt een derde spoor toegevoegd met energieprojecten die aanspraak kunnen maken voor opname in het MIEK:

Systeemprojecten: Dit zijn projecten die het schaalniveau van een industriecluster of regio overstijgen en belangrijk zijn voor het totale energiesysteem. Een project kan worden opgenomen als het onder andere past in verschillende ontwikkelpaden van het energiesysteem die bijvoorbeeld in het Nationaal Plan Energiesysteem (NPE) worden toegelicht.

Oplevering van de provinciale MIEK’s begin 2025
In 2024 wordt door de provincies hard gewerkt aan de provinciale Energievisies en de tweede edities van de pMIEKs. De provinciale Energievisie kan gezien worden als een doorvertaling van het NPE en schetst een gedeeld toekomstbeeld voor de ontwikkeling van het energiesysteem in de provincie. In de provinciale Energievisie worden maatschappelijke ontwikkelingen in de regio die gevolgen hebben voor het energiesysteem in kaart gebracht. Daarmee levert het belangrijke informatie om energieprojecten te kunnen prioriteren. Zo vormt de provinciale Energievisie een basis voor de tweede versie van de pMIEKs. Deze pMIEKs 2.0 worden uiterlijk begin 2025 opgeleverd. Mogelijk komen hieruit projecten die vanwege hun schaalniveau in aanmerking komen voor het nationale MIEK van 2025.

Verdere uitwerking versnellingsopties
In 2024 wordt gewerkt aan de implementatie van de meest kansrijke opties die de realisatie van energieprojecten kunnen versnellen. Voorbeelden hiervan zijn mogelijkheden om stikstof-vergunningverlening bij energie-infrastructuur te versnellen. Of het aanwijzen van projecten waarvan de versnelde uitvoering gewenst is. Dit vanwege zwaarwegende maatschappelijke belangen. Met dit laatste wordt de beroepsprocedure onder andere versneld door beroep maar op één moment in het proces van een project mogelijk te maken. Ook wordt gekeken of meerdere typen energieprojecten die voorheen nog niet onder de RCR vielen, bijvoorbeeld de realisatie van elektrolysers, nu onder de RCR ingepast kunnen worden. Al deze versnellingsopties worden in 2024 nader uitgewerkt.